FLOW is een spontane staat, een staat van openheid, een staat van ontvankelijkheid, een staat van geleiding en soms zelfs van supergeleiding van de creatieve levensenergie. Wie zou dat niet willen? En toch is FLOW meer uitzondering dan regel.

Ik wil in deze blog eens meer in detail ingaan op hoe dat komt en wat je kunt doen om meer FLOW te kennen.

Wat vaak onderschat wordt, is de rol van ons autonome zenuwstelsel in dit hele verhaal. FLOW is de tegenpool van FREEZE.

Chronische staten van weerstand (niet-flow) in ons lijf zijn zo goed als altijd symptomen van een verstoord autonoom zenuwstelsel. Zelfs staten als autisme, depressie, asperger, borderline en schizofrenie hebben met elkaar gemeen dat het autonoom zenuwstelsel van de persoon verstoord is.

Polyvagale theorie

De polyvagale theorie van neuroloog Stephen Porges geeft daarover merkwaardige inzichten.

In 1994 werd de polyvagale theorie geïntroduceerd door Stephen Porges, directeur van het Brain-Body Center aan de Universiteit van Chicago. Het is ondertussen niet langer meer een theorie maar een wetenschappelijk bewezen feit.

Stephen Porges observeerde dat de vecht- en vluchttheorie over menselijk gedrag hiaten vertoonde. Hij ging daarom op onderzoek naar de ontbrekende schakel.

In de oude versie van de werking van het autonome zenuwstelsel waren 2 luiken: het sympatische systeem was bekend als het ‘vecht- en vluchtsysteem’, het parasympatische als het ‘rust- en herstelsysteem’.

De vraag van Porges was waarom dat herstelsysteem bij zoveel mensen niet meer functioneerde met als gevolg chronische condities, zowel lichamelijk als psychisch.

Wat Porges uiteindelijk ontdekte is dat er niet 2 maar 3 systemen zijn in het autonome zenuwstelsel.

De nervus vagus ofwel ‘zwervende hersenzenuw’

Het parasympatische zenuwstelsel heeft namelijk zelf ook 2 afdelingen met heel verschillende functies.

De ‘koningin’ van het parasympatische systeem is de tiende hersenzenuw, ook bekend als de ‘zwervende hersenzenuw’ of de ‘nervus vagus’. Vandaar de term ‘polyvagaal’ wat verwijst naar ‘meer dan 1 vagus’.

Porges ontdekte dat de vagus twee evolutionaire afdelingen heeft: de oudste noemde hij de dorsale vagus, de nieuwste de ventrale vagus. Dorsaal verwijst naar de achterkant van het lichaam, ventraal naar de voorkant.

De dorsale vagus gaat van de oudste hersenen (in het achterhoofd) tot aan de blaas en anus en beïnvloedt alle organen.

Het oudste en grootste deel van de dorsale vagus zit in de darmen en is ook bekend als ‘het tweede brein’ (500 miljoen neuronen in de darmwand). Dat is ons instinctcentrum en het speelt ook mee bij intuïtie en FLOW.

De ventrale vagus loopt van het hart naar het hoofd en in het bijzonder het gezicht. Het is door de ventrale vagus dat wij spontaan verschillende gezichtsuitdrukkingen hebben bij verschillende innerlijke staten. Die zijn universeel dezelfde in alle culturen.

Het is ook met de ventrale vagus dat wij onbewust de gezichtsuitdrukkingen van anderen ‘lezen’ om uit te maken of ze veilig zijn. De ventrale vagus ‘leest’ ook stemintonaties.

Porges definieerde daarom het ventrale deel als het ‘social engagement system’. Het is hoe we op onderbewust niveau veiligheid of het gebrek daaraan in relaties inschatten.

Het ‘social engagement system’ is de meest recente ontwikkeling van ons overlevings- arsenaal: overleven in groepen.

Onze ventrale vagus neemt – als deel van ons overlevingssysteem – instant sociale signalen waar op een niveau ver onder ons bewustzijn.

Porges moest daarvoor een nieuwe term uitvinden: ‘neuroceptie’

Het is via ‘neuroperceptie’ dat ons zenuwstelsel gezichten leest en stemintonaties als veilig of onveilig beoordeelt. Daarom reageert een baby anders op bekende gezichten dan op onbekende gezichten. Daarom kan de stem van een moeder (of vervangende opvoeder) ook een baby sussen.

Wanneer er volgens onze neuroceptie, onveiligheid dreigt schakelt de vagus bijvoorbeeld ook het middenoor uit om zich beter te kunnen focussen op hele hoge en lage tonen (‘gevaar’).

Omdat deze neuroceptie in relaties erg snel moet gaan (de ander is al vlakbij) is het nieuwste deel van de vagus – de ventrale vagus – ‘gemyeliniseerd’.

Myeline is een vettige stof die op veel plaatsen in het zenuwstelsel het axon (de zenuwvezel) omhult – zie de afbeelding bovenaan.

Myeline zorgt ervoor dat boodschappen (zenuwimpulsen) sneller worden doorgestuurd naar de hersenen en naar andere lichaamszones. Zonder myeline zou een dergelijk impuls er veel langer over doen om via het axon (de zenuwvezel) de ‘volgende’ zenuwcel te bereiken.

De oude afdeling van de vagus – de dorsale vagus – is niet gemyeliniseerd en reageert trager. Het is waar de freeze respons gebeurt. Vechten en vluchten moet eerst geactiveerd worden en dat moet veel sneller gaan.

Wat Stephen Porges wetenschappelijk onderbouwde is dat verbondenheid met andere mensen geen luxe is maar een biologisch imperatief!

Dat imperatief verklaart bijvoorbeeld waarom eenzaamheid tot depressie en chronische ziektes kan leiden en waarom mensen met sterke sociale netwerken gemiddeld langer leven en ook sneller genezen. Het verklaart ook de mogelijks levenslange gevolgen van onveilige hechting in de eerste 3 levensjaren. Een baby heeft nog geen woorden en heeft ook nog geen ontwikkelde linker hersenhelft. Een baby heeft alleen ‘neuroceptie’ om te evalueren of een relatie veilig is.

Wat maakt nu dat zovele mensen niet langer vlot kunnen schakelen tussen ‘vechten en vluchten’ en ‘tot rust komen en helen’? De verklaring ligt bij de dorsale vagus.

De oorzaken van weerstand, ‘niet-flow’

Wanneer we ons veilig voelen kunnen we ‘in relatie zijn’ en neemt de ventrale vagus de leiding. We zijn dan meer ‘geleider’ dan ‘weerstand’. We kunnen dan ook goed luisteren naar anderen want het middenoor is open en de menselijke stem is deel van de middenfrequenties.

Wanneer we ons in een relatie onveilig voelen (om echte of ingebeelde redenen) neemt de sympathicus meteen over en wordt het vecht- en vluchtsysteem ingeschakeld. Dat impliceert hogere bloeddruk, sneller ademen, etc.

Pas wanneer we niet kunnen vechten of vluchten wordt vervolgens de dorsale vagus ingeschakeld en gebeurt een mate van freeze respons (essentieel een staat van verdoving tegen de pijn). In sommige gevallen zullen we zelfs bezwijmen (flauw vallen heet ook ‘de vagale reactie’).

Niet alleen shocktrauma maar ook herhaalde gevoelens van onveiligheid in relaties – waarbij we niet kunnen vechten of vluchten – kunnen zorgen voor chronische dorsale vagus activiteit! De eerder ontwikkelde gevecht- en vluchtenergie wordt dan telkens onderdrukt en blijft dus in ons systeem zitten.

Gevolg: ons systeem kan nu niet meer zo vlot schakelen tussen sympaticus en parasympaticus. Veel mensen lijden daarom aan overactiviteit in de sympaticus (hyperactiviteit, piekeren, onrustige benen, niet kunnen stilzitten…) terwijl veel andere mensen juist niet goed meer tot actie of kiezen kunnen komen.

Beide soorten onevenwichten in het autonome zenuwstelsel veroorzaken staten van weerstand en dus ‘niet-flow’.

FLOW is een staat van balans tussen rust en actiecapaciteit

Wanneer Yang en Yin met elkaar in evenwicht zijn wordt Yang moeiteloosheid en Yin eenvoud. ~I Ching

Voor FLOW moet de ventrale vagus de leiding hebben. Alleen dan kan ons hart open zijn. Zowel een chronisch overactieve sympaticus als een overactieve dorsale vagus sluiten het hart en verstoren verbinding en FLOW.

Alleen een goed functionerende ventrale vagus kan in situaties die niet over leven en doodgaan, zoals bij een woordenwisseling bijvoorbeeld, de automatische vecht- en vluchtreacties kalmeren.

Dat kalmeringsproces wordt de ‘vagale rem’ genoemd. De ‘vagale rem’ is wat je helpt om proactief te zijn in situaties waarin je anders reactief zou worden. Deze ‘vagale rem’ houdt je uit het drama…

Het mechanisme achter zelfregulering is de ‘vagale rem’

Idealiter heb je dat als baby en kleuter geleerd via co-regulering met de primaire opvoeders. De ventrale vagus van de baby of kleuter wordt dan getraind om kalm te worden dankzij de kalmte en veiligheid van de primaire opvoeder.

Bij mensen die als kind onveilig gehecht werden is de ventrale vagus minder ontwikkeld komt de vecht- en vluchtreflex veel sneller naar boven in sociale situaties. De ‘vagale rem’ kan dan niet of minder tussen komen.

Tachtig procent van alle signalen die door de vagus stromen zijn afferent d.w.z. opwaarts van het lichaam naar de hersenen. Slechts twintig procent zijn efferent d.w.z. signalen naar het lichaam vanuit de hersenen.

Tenzij we zelfregulering geleerd hebben zullen onze emotionele staten dus zeer vaak op reactieve wijze bepalen wat we denken, doen en zeggen. Vandaar al het drama in relaties…

Daarom zijn goed getrainde, gedisciplineerde atleten bijvoorbeeld ook vaker in FLOW. Discipline en overgave namelijk zijn beide nodig voor FLOW!

Meer FLOW door de ventrale vagus te herstellen

Om meer FLOW (ook in relaties) te kennen dienen velen van ons het functioneren van de ventrale vagus te herstellen. De oefeningen van het HeartMath instituut zijn essentieel daarop gericht. Yoga en ademhalingsoefeningen helpen er ook bijvoorbeeld ook bij. Daarom behandel ik ook beide soorten vagus training in mijn online cursus.

De meest moderne trauma therapieën zijn ook gericht op het herstel van de ventrale vagus rol (door nadruk op de veiligheid in de therapeutische relatie en door progressief trainen van de zelfregulering van het zenuwstelsel).

De ventrale vagus herstelt zich ook beetje bij beetje door bijvoorbeeld te doen waar je hart blij van wordt en hij kan bijvoorbeeld ook helen door een relatie met een dier of door het ervaren van echte vriendschap en liefde en nog veel meer. We gaan daar ook op in tijdens de online cursus ‘Leren loslaten’.

Ik zal er trouwens eveneens uitgebreid over schrijven in mijn komende boek over Trauma en de relatie tussen freeze, fight, flight en flow.

Als je interesse hebt om makkelijker in FLOW te raken en met loslaten bezig te gaan, er is nu een online training om te leren loslaten. Je kan beginnen met 3 gratis lessen. Om te starten met de gratis lessen surf naar https://lerenloslaten.com/3-gratis-lessen

Ik wens je diepe ontspanning en een leven vol gezondheid, geluk en FLOW toe!

Hartegroet,
Jan Bommerez